Trong nghệ thuật sân khấu cải lương, mỗi làn điệu, mỗi cách ca đều mang theo một hồn cốt riêng, góp phần tạo nên cảm xúc cho nhân vật và chiều sâu cho kịch bản. Thỉnh thoảng, khán giả hoặc nghệ sĩ sẽ nhắc đến hai khái niệm: “ca cấn” và “ca chồng”.
Điều thú vị là đây không phải những thuật ngữ chính thống trong các tài liệu nghiên cứu về cải lương, mà thường là cách gọi dân dã, mang tính địa phương để mô tả những sắc thái đặc biệt trong kỹ thuật ca.
Để hiểu rõ hơn, ta cùng lắng nghe chia sẻ của nghệ sĩ Linh Huyền, người gắn bó lâu năm với cải lương Nam Bộ.
Nền tảng: Ca trong cải lương đến từ đâu?
Trong nghệ thuật cải lương, “ca” chính là hành động hát, bao gồm nhiều điệu thức và kỹ thuật khác nhau. Nền tảng của cải lương xuất phát từ đờn ca tài tử Nam Bộ, một loại hình ca nhạc thính phòng mang tính trữ tình, sâu lắng. Cả đờn ca tài tử và cải lương đều dựa trên hệ thống điệu thức phong phú của âm nhạc Nam Bộ, từ hơi Bắc, hơi Nam, hơi Quảng cho đến những điệu biến tấu đa dạng khác. Chính từ kho tàng này, những cách ca như “ca cấn” hay “ca chồng” đã hình thành, trở thành cách gọi quen thuộc trong đời sống nghệ sĩ, dù không phải là thuật ngữ chính thống trong nghiên cứu học thuật.
Ca cấn trong cải lương là gì?
Theo nghệ sĩ Linh Huyền, “ca cấn” có nghĩa là sự lấn, chen giữa các quãng trong khi hát. Chẳng hạn, khi đang ca ở quãng trầm, giọng hát bất ngờ cấn sang quãng trung nhưng dư âm của quãng trầm vẫn còn ngân vang, tạo nên sự pha lẫn giữa hai cung bậc. Khi ấy, giọng hát không dứt hẳn ở quãng cũ mà vừa vướng, vừa hòa vào quãng mới – đó chính là cái “cấn” mà người trong nghề thường nhắc đến. Nói một cách dễ hiểu, ca cấn tạo nên cảm giác chồng lớp, hòa quyện, khiến người nghe vừa cảm nhận được cái cũ, vừa đón nhận cái mới, đầy tinh tế và giàu cảm xúc.
Ca chồng trong cải lương là gì?
Khác với “cấn”, “ca chồng” là khi một quãng được chồng hẳn lên quãng khác, khiến quãng cũ gần như biến mất hoàn toàn. Ví dụ, khi quãng bỗng chồng lên quãng trầm, người nghe sẽ chỉ còn cảm nhận rõ rệt tiếng bỗng, còn âm trầm bị lấn át hoàn toàn. Tương tự, khi quãng trung chồng lên quãng trầm, hiệu ứng tạo ra là sự mạnh mẽ, dồn dập và rõ nét. Nếu ca cấn giống như sự chen lấn mềm mại, thì ca chồng lại mang tính khẳng định dứt khoát, đưa giọng ca lên cao trào và tạo điểm nhấn kịch tính cho nhân vật.
Thuật ngữ liên quan
Trong cách giải thích dân gian, người ta còn nhắc đến những khái niệm như cấn quãng, quãng 2 hay quãng 5. Tất cả đều liên quan đến khoảng cách âm thanh trong ca nhạc, được nghệ sĩ vận dụng linh hoạt để thể hiện nhiều trạng thái cảm xúc, từ trữ tình, day dứt cho đến cao trào, bùng nổ.
Vì sao ca cấn và ca chồng đặc biệt trong cải lương?
Theo nghệ sĩ Linh Huyền, nét độc đáo của cải lương không chỉ nằm ở kịch bản hay lời ca mà còn ở cách xử lý giọng hát. Ca cấn giữ lại được dư âm, chiều sâu, gợi nên cảm giác lắng đọng, day dứt chưa dứt khoát. Trong khi đó, ca chồng tạo ra sự bùng nổ, cao trào, khiến khán giả như bị cuốn theo cảm xúc của nhân vật. Chính sự kết hợp ấy đã khiến cải lương trở thành một nghệ thuật đa thanh, nhiều lớp, mang đến trải nghiệm vừa rung động vừa đậm đà bản sắc Nam Bộ.
Để xem chi tiết chia sẻ của nghệ sĩ Linh Huyền vui lòng truy cập vào đường link bên dưới,..
